Farmakognozja 7-S5-5-04

Wykład
1. Przedmiot i zakres dyscypliny, definicja farmakognozji. Historia rozwoju dyscypliny. Powiązanie z naukami pokrewnymi.
2. Występowanie, rola ekologiczna i znaczenie substancji biologicznie czynnych w świecie roślinnym i zwierzęcym. Jakość substancji i przetworów leczniczych pochodzenia naturalnego – pozyskiwanie, zasady zbioru, przechowywania i suszenia materiału roślinnego, metodyka badań i standaryzacji (normy farmakopealne i przemysłowe).
3. Metabolity pierwotne i wtórne – informacje podstawowe, zasady klasyfikacji związków naturalnych. Podstawowe drogi biosyntezy.
4. Węglowodany i śluzy roślinne – charakterystyka fizyko-chemiczna, rozpowszechnienie w przyrodzie, substancje roślinne (źródła surowcowe) o złożonym składzie oraz ich działanie farmakologiczne i wykorzystanie w lecznictwie.
5. Pojęcie glikozydów – ogólna charakterystyka, podział, budowa chemiczna, typy wiązań glikozydowych, zależność działania farmakologicznego od budowy, rozpowszechnienie w świecie roślinnym.
6. Fenole i polifenole roślinne – biogeneza, klasyfikacja, zależność właściwości fizyko-chemicznych od struktury, metody analizy i standaryzacji:
a. Kwasy fenolowe i depsydy
b. Fenylopropanoidy
c. Kumaryny
d. Antrazwiązki
e. Flawonoidy i antocyjany
f. Lignany
g. Garbniki.
7. Izoprenoidy roślinne – biogeneza, klasyfikacja, zależność właściwości fizyko-chemicznych od struktury, metody analizy i standaryzacji:
a. Olejki eteryczne i ich składniki mono- i seskwiterpenowe
b. Irydoidy
c. Laktony seskwiterpenowe
d. Diterpeny
e. Triterpeny i steroidy roślinne (wolne kwasy triterpenowe i sterole)
f. Saponiny triterpenowe i steroidowe
g. Kardenolidy.
8. Alkaloidy – biogeneza, klasyfikacja, metody analizy i standaryzacji, szczegółowe omówienie poszczególnych grup związków.
9. Produkty pszczele - szczegółowa charakterystyka pszczelich produktów, skład chemiczny, właściwości biologiczne, pozyskiwanie, profilaktyka i terapia wybranych schorzeń w świetle badań klinicznych.
10. Właściwości i perspektywa zastosowania kannabinoidów jako substancji leczniczych–szanse i zagrożenia. Charakterystyka chemiczna, zależność właściwości fizyko-chemicznych od struktury, metody analizy.
11. Znaczenie i zakres wykorzystania związków i produktów pochodzenia naturalnego we współczesnej farmacji i medycynie.

Zajęcia laboratoryjne z analizy fitochemicznej
Zajęcia laboratoryjne z analizy fitochemicznej mają na celu kształcenie umiejętności praktycznych niezbędnych do przeprowadzenia jakościowej i ilościowej kontroli jakości roślinnych substancji leczniczych/materiału roślinnego wg. metodyki i wymogów farmakopealnych oraz weryfikację wiedzy teoretycznej w tym zakresie.
Pracownia analizy fitochemicznej obejmuje zajęcia, podczas których student wykonuje 7 ćwiczeń praktycznych z zakresu analizy jakościowej i ilościowej niżej wymienionych grup związków w substancji roślinnej:
I. GLIKOZYDY FENOLOWE. GARBNIKI
II. SUBSTANCJE FLAWONOIDOWE
III. OLEJKI ETERYCZNE
IV. KUMARYNY I ANTRANOIDY
V. SAPONINY, GLIKOZYDY NASERCOWE, IRYDOIDY
VI. ALKALOIDY I
VII. ALKALOIDY II

Zajęcia laboratoryjne roślinnej substancji leczniczej
Zajęcia laboratoryjne z analizy morfologiczno-anatomicznej mają na celu kształcenie umiejętności praktycznych w zakresie identyfikacji substancji roślinnych.Pracownia analizy morfologiczno-anatomicznej obejmuje 7,5 zajęć, podczas których student poznaje metodykę i aspekty praktyczne identyfikacji substancji roślinnych na podstawie ich cech organoleptycznych, morfologicznych i anatomicznych. Analiza makro- i mikroskopowa dotyczy zarówno postaci nierozdrobnionej wymienionych form substancji, jak również ich postaci sproszkowanej i kilkuskładnikowych mieszanek ziołowych. Ponadto na ćwiczeniach student systematyzuje wiadomości teoretyczne na temat podstawowych roślinnych substancji leczniczych w zakresie ich nazewnictwa, pochodzenia, składników biologicznie czynnych, działania i zastosowania w lecznictwie oraz standaryzacji.

Kierunek studiów

FARMACJA

Literatura uzupełniająca

- Strzelecka H., Kowalski J. pod red.; Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa; PWN, Warszawa 2000 - Lamer-Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J.; Fitoterapia i leki roślinne: PZWL, Warszawa 2007 - Farmakopea Polska XII, PTFarm, Warszawa - Balcerek M.; Atlas sproszkowanych substancji roślinnych; PZWL, Warszawa 2019 - Nawrot J., Nowak G. , UM; Leki pochodzenia naturalnego, Wydawnictwo UM Poznań, Poznań 2018, wyd.2 - Strzelecka H., Kamińska J., Kowalski J., Malinowski J., Walewska E.; Chemiczne metody badań roślinnych surowców leczniczych; PZWL, Warszawa 1987

Nakład pracy studenta

Udział w zajęciach: 60 W, 90 L

Poziom studiów

JEDNOLITE STUDIA MAGISTERSKIE

Rodzaj przedmiotu

obowiązkowe

Semestr, w którym realizowany jest przedmiot

SEMESTR V

Tryb prowadzenia

Realizowany w sali

Wymagania

Zaliczenie przedmiotów: botanika, chemia organiczna i chemia analityczna

Założenia

1. Zapoznanie studentów z tematyka jednego z podstawowych przedmiotów zawodowych poprzez zapoznanie z aktualnym stanem wiedzy na temat zastosowania substancji pochodzenia naturalnego (głównie roślinnego) w lecznictwie, w zakresie ich składników chemicznych, działania farmakologicznego oraz wartości terapeutycznej. 2. Kształcenie umiejętności praktycznych w zakresie analizy tożsamości i jakości substancji pochodzenia naturalnego na drodze badań morfologiczno-anatomicznych i fitochemicznych, w tym umiejętności oceny jakości surowca wg. monografii farmakopealnych.

Koordynatorzy przedmiotu

Izabela Jasicka-Misiak
Michał Wysocki

Efekty kształcenia

Wiedza: student zna i rozumie :
- (C.W5) strukturę farmakopei oraz jej znaczenie dla jakości substancji i produktów leczniczych;  
- (C.W41)rodzaje i metody wytwarzania oraz oceny jakości przetworów roślinnych;
- (C.W42) surowce pochodzenia roślinnego stosowane w lecznictwie oraz wykorzystywane do produkcji leków, suplementów diety i kosmetyków;
- (C.W43) grupy związków chemicznych decydujących o właściwościach leczniczych substancji i przetworów roślinnych;
- (C.W44) struktury chemiczne związków występujących w roślinach leczniczych, ich działanie i zastosowanie;
- (C.W45) metody badań substancji i przetworów roślinnych oraz metody izolacji składników z materiału roślinnego;

Umiejętności: student potrafi 

 (C.U29) rozpoznawać leczniczy surowiec roślinny i kwalifikować go do właściwej grupy botanicznej na podstawie jego cech morfologicznych i anatomicznych;
(C.U30) określać metodami makro- i mikroskopowymi tożsamość roślinnej substancji leczniczej;
(C.U31) oceniać jakość leczniczego surowca roślinnego w oparciu o monografię farmakopealną oraz przeprowadzać jego analizę farmakognostycznymi metodami badań;
(C.U32) przeprowadzać analizę prostego i złożonego leku roślinnego oraz identyfikować zawarte w nim substancje czynne metodami chromatograficznymi lub spektroskopowymi;
(C.U33) udzielać informacji o składzie chemicznym oraz właściwościach leczniczych substancji i przetworów roślinnych;
(C.U34) wyszukiwać informacje naukowe dotyczące substancji i produktów leczniczych.

Kryteria oceniania

Ocenę końcową ustala się na podstawie procentowej liczby punktów uzyskanych z egzaminu
oraz z zajęć laboratoryjnych na podstawie punktów uzyskanych za wykonanie ćwiczeń, sprawdzianu wiedzy (wejściówka) i sprawozdań - raportów z ćwiczeń

%punktów: ocena
95-100 bardzo dobra (5,0)
90-94 plus dobra (4,5)
80-89 dobra (4,0)
70-79 plus dostateczna (3,5)
60-69 dostateczna (3,0)
<60 niedostateczna (2,0)

Literatura

- aktualne wykłady
- Matławska I.; Farmakognozja; AM Poznań, Poznań 2008
- Kohlmünzer S.; Farmakognozja – podręcznik dla studentów farmacji; PZWL, Warszawa 2003,Warszawa 2017

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 7-S5-5-04 w USOSweb