Folklor: tradycja i współczesność KZ-01-00-000006

Folklor jako przedmiot badań folklorystyki. Etymologia i geneza terminu; Niematerialne dziedzictwo kulturowe wg Konwencji UNESCO; Geneza folkloryzmu, cechy charakterystyczne i funkcje; Legendy (hagiograficzne, ajtiologiczne, herbowe, miejskie); Podania ludowe (ajtiologiczne, historyczne, lokalne, toponimiczne, wierzeniowe); Pieśni ludowe (popularne, ballady, kołysanki, kolędy). Cechy konstytutywne, typologia, funkcje; Wiosenne zwyczaje i obrzędy świeckie, ludowa tradycja agrarna, maszkary obrzędowe: marzanna i marzaniok, chodzenie z gaikiem (maikiem, latkiem, nowym latkiem, tradycyjna symbolika i współczesne widowisko; Palenie żuru (skoczek, posta, fakli), palenie (wypędzanie) Judasza. Dawne funkcje magiczne i obrzędowe a współczesna zabawa przy ognisku; Konkursy kroszonkarskie i pisankarskie; Święto plonów: dożynki. Obrzędy i zachowania zwyczajowe („przepiórka”/”kokoszka”, wykup złodzieja, „frycowanie” kosiarzy, symbolika chleba i wieńca/korony). Współczesne widowiskowe pochody (dożynki gminne, wojewódzkie, diecezjalne, prezydenckie).
Nagrania video (archiwum T. Smolińskiej).

Literatura uzupełniająca

- Krzyżanowski J., Folklor (hasło), [w:] Słownik folkloru polskiego, Warszawa 1965. - Sulima R., Folklorystyka wobec kultury współczesnej, "Literatura Ludowa" 1992, nr 6. - Smolińska T., Kontrowersje wokół folkloru, folkloryzmu jako niematerialnego dziedzictwa kulturowego, "Etnologicke Rozpravy" 2015, c. 2, s. 31-43. - Smolińska T., Realizacja Konwencji UNESCO z 2003 roku w Polsce z perspektywy folklorysty, "Etnologicke Rozpravy" 2018, c. 1, s. 45-71. - Kowalski P., współczesny folklor i folklorystyka. O przedmiocie poznania w dzisiejszych badaniach folklorystycznych, Wrocław 1990. - Grochowski P., Folklorysta w sieci. Prolegomena do badań folkloru internetowego, [w:] Netlor. Wiedza cyfrowych tubylców, pod red. P. Grochowskiego, Toruń 2013, s. 41-64. - Czubala D., Nasze mity współczesne, Katowice 1996. - Simonides D., Śląski horror. O diabłach, skarbnikach, utopcach i innych strachach, Katowice 1984. - Świtała-Trybek D., Świtała-Mastalerz J., Czarne anioły, tajemnicze lwy, magiczny kamień. Podania ludowe z Rudy Śląskiej, Ruda Śląska 2005. - Smolińska T., Czeskie badania nad legendą miejską, "Literatura Ludowa" 2014, nr 2. - Turek K., Górnośląskie pieśni ludowe, Chorzów 1997. - Ogrodowska B., Zwyczaje, obrzędy i tradycje. Mały słownik, Warszawa 2000. - Brencz A., Wielkopolski rok obrzędowy. Tradycja i zmiana, Poznań 2006.

Rodzaj przedmiotu

ogólnouniwersyteckie
fakultatywne

Efekty kształcenia

Wiedza: Student ma podstawową wiedzę o miejscu i znaczeniu folklorystyki w systemie nauk oraz jej specyfice przedmiotowej i metodologicznej; zna i rozumie podstawowe metody analizy i interpretacji różnych zjawisk kultury (gatunków oraz zwyczajów i obrzędów), zna mechanizmy funkcjonowania tradycyjnego i współczesnego folkloru.
Umiejętności: potrafi rozpoznać zróżnicowane gatunki folklorystyczne oraz inne zjawiska tradycyjne i współczesnej kultury, a także przeprowadzić ich krytyczną analizę i interpretację z zastosowaniem typowych metod, w celu określenia ich znaczeń, oddziaływania społecznego, miejsca w procesie historyczno-kulturowym; posiada umiejętność merytorycznego argumentowania (zjawiska typowe dla tradycyjnej i współczesnej kultury), z wykorzystaniem poglądów innych autorów oraz formułowania wniosków.
Postawy: wykazuje otwartość na odmienności kulturowe; ma świadomość odpowiedzialności za zachowanie dziedzictwa kulturowego kraju; uczestniczy w życiu kulturalnym, korzystając z różnych mediów i różnych jego form.

Kryteria oceniania

Wykład; obecność i dyskusja; zaliczeniowa praca pisemna lub kolokwium (wybór studentów)

Literatura

- Thoms W., Folklor. Przeł. V. Krawczyk, "Literatura Ludowa" 1975, nr 5.
- Folklorystyka. Dylematy i perspektywy, red. nauk. D. Simonides, Opole 1995.
- Nowe konteksty badań folklorystycznych, red. nauk. J. Hajduk-Nijakowska, T. Smolińska, Wrocław 2011.
- Folklorystyka. Dylematy i perspektywy, red. nauk. D. Simonides, Opole 1995.
- Nowe konteksty badań folklorystycznych, red. nauk. J. Hajduk-Nijakowska, T. Smolińska, Wrocław 2011.
- Folklor w dobie Internetu, red. G. Gańczarczyk i P. Grochowski, Toruń 2009.
- Ogrodowska B., Zwyczaje, obrzędy i tradycje. Mały słownik, Warszawa 2000 (tu: II grupa haseł, w wyborze).
- Pośpiech J., Zwyczaje i obrzędy doroczne na Śląsku, Opole 1987.
- Tradycyjne zwyczaje i obrzędy śląskie. Wypisy. Wybór i oprac. T. Smolińska, wyd. II rozszerz.- Opole 2003, wyd. III – Opole 2004.
- J. Burszta, Folkloryzm (hasło), [w:] Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, pod red. Z. Staszczak, Warszawa-Poznań 1987, s. 131-132.
- J. Burszta, Chłopskie źródła kultury, Warszawa 1985, s. 298-317.
- E. Kosowska, Legenda. Kanon i transformacje. Św. Jerzy w polskiej kulturze ludowej, Wrocław 1985.
- M. Kazańczuk, Staropolskie legendy herbowe, Wrocław 1990.
- D. Czubala, Polskie legendy miejskie. Studium i materiały, Katowice 2014.
- D Czubala D., Współczesne legendy miejskie, Katowice 1993.
- M. Marczyk, Legendy o powstaniu grzybów a opowieści kosmogoniczne, „Literatura Ludowa” 1995, nr 2.
- D. Simonides, Obyczaj w życiu dawnego i współczesnego człowieka, [w:] Życie po polsku, czyli o przemianach obyczaju w drugiej połowie XX wieku, pod red. B. Gołębiowskiego, Łomża 1998, s. 10-27.
- Nie wszystko bajka. Polskie ludowe podania historyczne, wybór, wstęp i komentarze J. Hajduk–Nijakowska, Warszawa 1983.
- J. Hajduk–Nijakowska, Temat śpiącego wojska w folklorze polskim. Próba typologii, Opole 1980.
- E. Serafin, Ludowe opowiadanie ajtiologiczne, [w:] Genologia literatury ludowej. Studia folklorystyczne, pod red. A. Mianeckiego i V. Wróblewskiej, Toruń 2002, s. 118-128.
- Polskie kolędy ludowe. Antologia, zebrał, wstępem, komentarzem i przypisami opatrzył J. Bartmiński, Kraków 2002.
- J. Bartmiński Jerzy, Jaś koniki poił, „Teksty” 1974, nr 2.
- J. Jagiełło, Polska ballada ludowa, Wrocław 1975.
- Słownik folkloru polskiego, pod red. J. Krzyżanowskiego, Warszawa 1965 (tu hasła: pieśń ludowa świecka, ballada, kolędy).
- T. Smolińska, Pejzaż kulturowy „małej ojczyzny” w procesie poszukiwania tożsamości rodzimej ludności Śląska Opolskiego, [w:] Ich małe ojczyzny. Lokalność, korzenie i tożsamość w warunkach przemian, pod red. nauk. M. Trojana, Wrocław 2003.
- G. Studnicki, Miedzy tożsamością a atrakcją. Rozważania na marginesie konfliktu wokół skoczowskiego „Judosza”, [w:] Tożsamość etniczna i kulturowa Śląska w procesie przemian, pod red. H. Rusek i A. Drożdż, Wrocław-Cieszyn 2009.
- J. Tokarska-Bakir, „Wieszanie Judasza”, czyli tematy żydowskie dzisiaj, [w:] tejże, Rzeczy mgliste. Eseje i studia, Sejny 2004.
- Żniwniok opolski. Red. K. Kluczniok, T. Smolińska, Opole 2009; Żniwniok opolski. Red. K. Kluczniok, K. Kuraś, M. Kowalczyk-Ciomek. Tekst: T. Smolińska, Opole 2015.

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu KZ-01-00-000006 w USOSweb