Poetyka 1.S3.ED.27

1. [2h]
Przedmiot i funkcje literaturoznawstwa. Syntetyczny przegląd kierunków badań literackich w XX stuleciu. Perspektywy antropologii literatury (konwersatorium z elementami wykładu).

– Zofia Mitosek, Teorie badań literackich, Warszawa 1995 [i wyd. późniejsze].
– Kulturowa teoria literatury, red. M.P. Markowski, R. Nycz, Kraków 2004.

2. Dzieło literackie jako tekst [przewidywany czas: 6h]
Teksty literackie. Tekst a wypowiedź. Rodzaje tekstów literackich. Mowa – pismo (P. Ricoeur). Wypowiedź jako ekspresja i jako komunikacja. Model komunikacji interpersonalnej R Jakobsona. Model komunikacji interpersonalnej w dziele literackim (A. Okopień-Sławińska). Fenomenologiczna teoria budowy dzieła literackiego (Ingarden). Filozofia literatury Romana Ingardena. Koncepcje budowy dzieła literackiego. Referencja, rzeczywistość, fikcja. Ontologia dzieła literackiego. Koncepcje języka poetyckiego.

• R. Jakobson, Poetyka w świetle językoznawstwa, przeł. K. Pomorska, „Pamiętnik Literacki” 1960, z. 2.
• H. Markiewicz, Sposób istnienia i budowa dzieła literackiego, [w:] tegoż, Główne problemy wiedzy o literaturze, Kraków 1965 [i wyd. następne].
• A Okopień-Sławińska, Teoria wypowiedzi jako podstawa komunikacyjnej teorii dzieła literackiego, [w:] tejże, Semantyka wypowiedzi poetyckiej, Kraków 1998.
• J. Sławiński, Wokół teorii języka poetyckiego, [w:] tegoż, Dzieło – język – tradycja, Warszawa 1974.
• R. Ingarden, Z teorii dzieła literackiego (fragmenty), [w:] Problemy teorii literatury, wybór H. Markiewicz, Wrocław 1967, seria I.

3. [2h] Tekst a mowa. Teorie języka poetyckiego. Pojęcie tekstu. Tekst jako całościowy komunikat. Warunki i mechanizmy spójności tekstu. Spójność tekstu a postawa odbiorcy.

– T. Dobrzyńska, Tekst. Próba syntezy, „Pamiętnik Literacki” 1991, z. 2;
– M. R. Mayenowa, Spójność tekstu a postawa odbiorcy. W: O spójności tekstu. Pod red. M. R. Mayenowej, Wrocław 1971 (dla zainteresowanych: inne artykuły z tegoż tomu);
– R. de Beaugrande, W. U. Dressler, Wstęp do lingwistyki tekstu, Warszawa 1990;
– P. Riceour, Mowa i pismo, [w:] idem, Język, tekst, interpretacja, wybór K. Rosner, Warszawa 1989.

4. [2h] Prawda i fikcja w dziele literackim (autonomia i zależność dzieła wobec rzeczywistości pozatekstowej, dzieło literackie a „rzeczywistość pozatekstowa”); Filozoficzne i estetyczne koncepcje fikcji, mimesis i reprezentacji. Tradycja platońska i arystotelesowska. Fikcja i referencja. Fikcja a stereotypy poznawcze. Fikcja a konwencje literackie. Koncepcje „możliwych światów” (dekonstrukcja i intertekstualność); „świat przedstawiony” jako struktura znakowa (ujęcie semiotyczne); jako gra (hermeneutyka).

Teksty źródłowe:
1. Arystoteles, Poetyka, przeł. i oprac. H. Podbielski, Wrocław 1983, BN.
2. Platon, Ion, przeł. J. Domański, Kęty 2000.

Opracowania główne:
1. H. Markiewicz, Fikcja w dziele literackim i jego zawartość poznawcza. [w:] idem, Główne problemy wiedzy o literaturze, Kraków 1976.
2. Z. Mitosek, Mimesis. Dzieje pojęcia, Warszawa 1998. [tu: Wprowadzenie]
3. M.P. Markowski, Pragnienie obecności. Filozofie reprezentacji od Platona do Kartezjusza, Gdańsk 1999. [tu: Prolog]

Literatura zalecana:
1. A. Martuszewska, Powieść i prawdopodobieństwo, Kraków 1992.
2. R. Nycz, Tezy o mimetyczności, [w:] idem, Tekstowy świat. Poststrukturalizm a wiedza o literaturze, Warszawa 1993.
3. J. Searle, Status logiczny wypowiedzi fikcyjnej, [w:] Studia z teorii literatury. Archiwum przekładów „Pamiętnika Literackiego”, t. II., red. K. Bartoszyński, M. Głowiński i H. Markiewicz, Wrocław 1988.

5. Podmiot literacki [4h]
Pojęcie podmiotu (filozofia, literaturoznawstwo). Status podmiotu w dziele literackim. Znaki podmiotu utworu w utworze literackim (punkt widzenia, strategia, zachowania). Kanały komunikacji podmiotu: bezpośredni (przez własną wypowiedź) i pośredni – implikacyjny. Rodzaje podmiotu literackiego (empiryczny i transcendentalny, eksplicytny i implikowany, zewnętrzny i wewnętrzny, jednorodny i polifoniczny, statyczny i dynamiczny). Podmiot wobec elementów struktury dzieła. Dystans podmiotu wobec bohatera i przestrzeni. Semiotyka podmiotu literackiego. Wypowiedź a typy podmiotu literackiego: podmiot liryczny, podmiot epicki, podmiot dramatu. Podmiot literacki a autor. Autor jako postać realna i jako „figura” tekstowa. Autor jako podmiot gry komunikacyjnej. Pisanie jako akt gry, kreacji i autokreacji. „Podmiot czynności twórczych” (Sławiński). „Jednak autor” (Abramowska). „Śmierć autora” (Barthes). „Powrót autora” (krytyka tematyczna, krytyka personalistyczna, krytyka etyczna).

• R. Barthes, Śmierć autora, „Teksty Drugie”, 1999, nr 1-2.
• K. Bartoszyński, Podmiot literacki – konstrukcje i destrukcje, [w:] Ja, autor. Sytuacja podmiotu w polskiej literaturze współczesnej, red. D. Śnieżko, Warszawa 1996.
• R. Nycz, Tropy „ja”. Koncepcje podmiotowości w literaturze polskiej ostatniego stulecia, [w:] idem, Język modernizmu. Prolegomena historycznoliterackie, Wrocław 1997.
• Okopień-Sławińska, Semantyka „ja” literackiego („Ja” tekstowe wobec „ja” twórcy), [w:] eadem, Semantyka wypowiedzi poetyckiej, Kraków 1998.
• J. Sławiński, O kategorii podmiotu lirycznego, [w:] tegoż: Dzieło, język, tradycja, Warszawa 1974.

6. [4h] Organizacja warstwy brzmieniowej tekstu. Pojęcie metafory dźwiękowej. Elementy wersyfikacji. Systemy metryczne (sylabizm, sylabotonizm, tonizm) oraz niemetryczne (wiersz wolny i jego rozmaite odmiany współczesne).
- elementy prozodii: akcent wyrazowy, proklityka, enklityka, transakcentacja, zestrój akcentowy, linia intonacyjna, kadencja, antykadencja;
- wersyfikacyjny system numeryczny, system nienumeryczny;
- średniówka, klauzula, przerzutnia;
- stopa, typy stóp: trochej, jamb, daktyl, spondej, anapest, amfibrach, peon; układy z różnych stóp: logaedy;
- cezura, diereza;
- kataleksa, hiperkataleksa, podwójna kataleksa, podwójna hiperkataleksa, akataleksa;
- wers, strofa – wiersz stychiczny, wiersz stroficzny;
- typy rymów: rym, rym oksytoniczny, paroksytoniczny, rym męski, żeński, rym bogaty, rym głęboki, rym gramatyczny, „rym częstochowski”, rym dokładny (ścisły), rym przybliżony, asonans, konsonans.
- układ rymów: rymy parzyste, przylegające (sąsiadujące), przeplatające się (krzyżujące się), okalające;
- typy strof: dystych, tercyna, sekstyna, oktawa, strofa saficka, stanisławowska, heksametr, sonet;
- wiersz biały, wiersz wolny, wiersz nieregularny;
- opozycja: wiersz – proza.

• STL – hasła: intonacja, akcent, onomatopeja, aliteracja, paranomazja;
• E. Miodońska-Brookes, A. Kulawik…, Zarys poetyki, rozdz. Organizacja warstwy brzmieniowej, s. 165-176;
• L. Pszczołowska, Metafory dźwiękowe w poezji i ich motywacje, [w:] Tekst i język. Problemy semantyczne, red. M. R. Mayenowa, Warszawa 1974.
• L. Pszczołowska, Współczesne metody badania wiersza, [w:] Problemy metodologiczne współczesnego literaturoznawstwa. Pod red. H. Markiewicza i J. Sławińskiego, Kraków 1976.
• M. Bachtin, Słowo w poezji i słowo w powieści, [w:] Problemy literatury i estetyki. Przeł. W. Grajewski, Warszawa 1982.
• S. Sawicki, Wokół opozycji: wiersz-proza, [w:] Problemy teorii literatury. Wybór H. Markiewicz, Wrocław 1976.
• D. Urbańska, Wiersz wolny (próba charakterystyki), Warszawa 1995.

7. [2h] Poziom leksykalny. Charakterystyka ilościowa i jakościowa słownika. Słowotwórcze i fleksyjne środki stylistyczne:

* E. Miodońska-Brookes, A. Kulawik, Zarys poetyki…, rozdz. Organizacja warstwy znaczeniowej, s. 177-207;

8. [4h] Istota i funkcje tropów stylistycznych. Metafora w filozofii a metafora w literaturze. Rozmaite koncepcje rozumienia metafory (strukturalizm, postrstrukturalizm).

• Zgorzelski, O funkcjonalnym pojmowaniu tropów, „Teksty” 1976, z. 1;
• Ch. Perelman, Analogia i metafora w nauce, poezji i filozofii, „Pamiętnik Literacki” 1971, z. 3;
• Okopień-Sławińska, Metafora bez granic, „Teksty” 1980, z. 6;
• J. Tischner, Myślenie z wnętrza metafory, [w:] Wypowiedź literacka a wypowiedź filozoficzna, red. M. Głowiński i J. Sławiński, Wrocław 1982.
• T. Dobrzyńska, Mówiąc przenośnie. Studia o metaforze, Warszawa 1994.
• J. Derrida, Biała mitologia. Metafora w tekście filozoficznym, „Pamiętnik Literacki” 1986, z. 3.