Wprowadzenie do humanistyki 1.S3.FP1.1

1. Z dziejów poznania humanistycznego i zagadnień humanistyki
a) Narodziny idei ̶ grecki ideał wychowania paideia, kalokagatia. Wpływ kultury starożytnej Grecji i Rzymu na kulturę europejską. Historyczny początek tego, co można nazwać „europejskością”? Hans Georg Gadamer: „Jednym z zasadniczych rysów Europy jest odróżnienie filozofii, literatury, religii, sztuki i nauki”. Istotne znaczenie dla dziedzictwa kultury europejskiej takie czynniki, jak: rozwój teatru, literatura starożytna, powstanie demokracji ateńskiej, rozpoczęcie olimpiady w Grecji, powstanie gimnazjum oraz liceum, rozwój greckiej literatury, filozofii, rozwój prawa rzymskiego, powstanie licznych budowli za czasów rzymskich, powstanie greckiego liczydła i rozwój rzymskich cyfr.
b) Rozwój idei humanitas w okresie rzymskim (Cyceron, Horacy, Kwintylian)
2.Symbioza grecko-rzymskich elementów z tradycją judaistyczno-chrześcijańską i niekwestionowany autorytet Biblii. (Zob. S. Awiernicew, Grecka „literatura” i bliskowschodnie „piśmiennictwo”[w:] S. Awiernicew, Na skrzyżowaniu tradycji. Szkice o literaturze i kulturze bizantyjskiej, przekł. i wstęp D. Ulicka, Warszawa, s. 21-100).
3. Korzenie Europy odsłaniają nam własne symbole, zwroty, metafory, którymi Europejczycy posługiwali się i nadal posługują się sprawnie. Istnieją pojęcia i zwroty zrozumiałe dla wszystkich, np. „miecz Damoklesa”, „puszka Pandory”, „suknia Dejaniry”, ale również „wyrok Salomonowy”, „cierpienia Hioba”, „manna z nieba”, „kielich goryczy” i to odsyła nas do innego równie ważnego źródła inspiracji, jaką jest dla kultury europejskiej starożytna kultura Wschodu.
4. Filon z Aleksandrii (alegoreza)
5.Szkoła w Chartres i słynna refleksja Bernarda z Chartres, który świadom dziedzictwa kultury antycznej pisał: „Jesteśmy karłami, którzy wspięli się na ramiona olbrzymów. W ten sposób widzimy więcej i dalej niż oni, ale nie dlatego, żeby wzrok nasz był bystrzejszy lub wzrost słuszniejszy, ale dlatego, iż oni dźwigają nas w górę i podnoszą o całą swą gigantyczną wysokość”; artes liberales. Zob. E. R. Curtius, Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, przekł. A. Borowski, Kraków 1997, s. 42-48; J. Le Goff, Kultura średniowiecznej Europy, przeł. H. Szumańska- Grossowa, Warszawa 1994, s. 483 i n.;
U. Eco, Sztuka i piękno w średniowieczu, przekł. M. Olszewski i M. Zabłocka, Kraków 1997, s.50-53.
6. Dojrzałe średniowiecze ze szczytowym okresem rozwoju wieku XIII i jej schyłkiem, zw. „jesienią średniowiecza” od XIV wieku (Dante, Boska komedia/ 1265-1321/, Guillaume de Lorris Jean de Meung, Romans o Róży (I-a część ok. 1230, druga napis. w 1265-1270)
-uniwersytety, literatura, filozofia średniowiecza: augustynizm, scholastyka, tomizm. zob. Le Goff, Kultura średniowiecznej Europy, [słownik], s. 488-489; E. R. Curtius, Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, przekł. A. Borowski, Kraków 1997, s.60-63.
- kult świętych- (zob. J. Mirewicz, Współtwórcy i wychowawcy Europy, Kraków 1983, s.7)
-ethos rycerza i kultura dworska (zob. M. Ossowska, Rycerz w średniowieczu i Rycerz w roli dworzanina [w:] M. Ossowska, Ethos rycerski i jego odmiany, Warszawa 1986, s. 70-121 albo J. Huizinga, Jesień średniowiecza, przekł. T. Brzostowski, wstęp H. Barycz, Warszawa 1992, s. 90-100.
7. Humanizm ̶ termin i pojęcie, geneza, komponenty ideowe prądu, estetyka humanizmu. Zob. Słownik literatury staropolskiej. Średniowiecze-Renesans-Barok, pod red. T. Michałowskiej, Wrocław 1990, s.276-284; J. Burckhardt, Kultura Odrodzenia we Włoszech. Próba ujęcia, przekł. M. Kreczkowska, wstęp M. Brahmer, Warszawa 1965, 107-147; J. Delumeau, Cywilizacja Odrodzenia, przekł. E. Bąkowska, Warszawa 1993, s. 82 -112 i 326-346.
-Wynalazek i popularyzacja druku w Europie 1450-1500 r. zob. E. Eisenstein, Rewolucja Gutenberga, przekł. H. Hollender, Warszawa 2004.
a) Włochy - okres prehumanistyczny, niejako przygotowawczy, przypadający na XIV w. (czasy działalności Petrarki, Boccaccia, Brunetto Latini) zob. H. Kralowa, P. Salwa, K. Żaboklicki, Historia literatury włoskiej. T. 1. Średniowiecze –Renesans -Barok, Warszawa 1997, s.166 i n.
b) okres porządkowania zgromadzonych tekstów antycznych, ich studiowania i przekładania- poł. XV w. (czasy działalności L. Valli, B. Albertiego oraz uczonych greckich : J. Bessariona i Jerzego z Trapezuntu zob. H. Kralowa, P. Salwa, K. Żaboklicki, Historia literatury włoskiej. T. 1. Średniowiecze –Renesans -Barok, Warszawa 1997, s.175-179.
c) okres powstawania humanistycznych stowarzyszeń i ugrupowań –druga poł. XV w. (czasy działalności A. Poliziana, M. Palmeriego, C. Landina, M. Ficina, G. Pico Della Mirandoli) tu zalecany rozdział E. Panofsky, Neoplatoński ruch we Florencji i w północnych Włoszech[w:]E. Panofsky, Studia z historii sztuki, oprac. i wstęp J. Białostocki, Warszawa 1971, s.188-221.
d) pocz. XVI w. - okres powolnej przemiany ruchu humanistycznego w „orientację humanistyczną”. Idee humanizmu powszechnie już znane, znajdowały wyraz z treści i kształcie ówczesnej sztuki i literatury. Jest to okres aktywnej działalności wielu znakomitych pisarzy i uczonych renesansu takich jak, S. Speroni, B. Castiglione, L. Ebreo, N. Machiavelli, Leonardo da Vinci, Erazm z Rotterdamu, L. Vives, M. Kopernik itp.
- „chrześcijański humanizm” zwany erazmianizmem. Zob. Domański J., Erazm i filozofia. Studium o koncepcji filozofii Erazma z Rotterdamu, Warszawa 2001.
e) humanizm XVI- wieczny jako formacja ideowo–intelektualna ̶ coraz silniej współuczestnicząca w rozwoju kultur narodowych
8. Humanizm w Polsce. Zob. J. Ziomek, Renesans, Warszawa 1976, s.9-37.
9. Renesans a humanizm zob. Słownik Literatury staropolskiej. Średniowiecze -Renesans-Barok, pod red. T. Michałowskiej, Wrocław 1990, s. 697-713.
- Sztuka Renesansu. Początek XVI wieku ̶ Cinquecento ̶ najsłynniejszy okres w sztuce włoskiej, jeden z najwspanialszych w sztuce wszechczasów. W tym okresie tworzyli Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Rafael, Tycjan, Correggio i Giorgione, a na Północy Dürer i Holbein oraz wielu innych słynnych mistrzów zob. Pełnia harmonia oraz Światło i kolor [w:] E. H. Gombrich, O sztuce, przekł. M. Dolińska, I. Kossowska, D. Stefańska- Szewczuk, A. Kuczyńska, Warszawa 1997, s.287-323 ; 325-339; E. Panofsky, Trzy ryciny Albrechta Dürera [w:] E. Panofsky, Studia z historii sztuki, oprac. i wstęp J. Białostocki, Warszawa 1971, s. 270-292.
10. Reformacja (zob. Słownik literatury staropolskiej. Średniowiecze ̶ Renesans ̶ Barok, red. T. Michałowskiej, Wrocław 1990, s.688-694; J. Delumeau, Cywilizacja Odrodzenia, przeł. E. Bąkowska, Warszawa 1993, s. 113-136).
a) Reformacja w Polsce- jej wpływ na rozwój kultury narodowej zob. A. Jobert, Od Lutra do Mohyły. Polska wobec kryzysu chrześcijaństwa, 1517-1648, przekł. E. Sękowska, Warszawa 1994, s. 15-115.
11. Kontrreformacja ̶ geneza zjawiska (zob. Słownik literatury staropolskiej. Średniowiecze -Renesans-Barok, pod red. T. Michałowskiej, Wrocław 1990, s. 342-346).
a) Kontrreformacja w Polsce- sprowadzenie Jezuitów do Polski przez Hozjusza. W miarę nasilania w XVII wieku ideologii sarmatyzmu, a zwłaszcza idei religijno- narodowych, ucieleśnionych w mitach „przedmurza chrześcijaństwa” oraz mesjanizmu, zaostrzała się nietolerancyjna postawa wobec innowierców. (zob. J. Tazbir, Reformacja, kontrreformacja, tolerancja, Wrocław 1996 albo J. Tazbir, Szlachta i
12. Metody badań naukowych ̶ przegląd najbardziej znanych stanowisk badawczych (przegląd)
13. Kryzys humanistyki? Cele i funkcje nauk humanistycznych, zadania dla filologii.