Metodologia badań naukowych/Podstawy pracy empirycznej 1 SD.1.0.Mbn.1

Logika. Logika rozumowania a logika konwersacji. Zdanie w sensie logicznym. Wynikanie logiczne. Schemat zdania i schemat wnioskowania. Diagramy Venna. Typowe błędy logiczne, wynikanie a implikacja. Zasada dwuwartościowości i zasada ekstensjonalności. Metoda zero-jedynkowa. Metoda nie wprost. Amfibologia, ekwiwokacja. Presupozycje.

Definiowanie. Definicja sprawozdawcza i konstrukcyjna. Definicja równościowa, klasyczna i nieklasyczna. Definicja kontekstowa. Definicja rekurencyjna. Definicja przez postulaty. Błędy definiowania. Definicja operacyjna. Skale pomiarowe. Definicja częściowa. Podział logiczny. Klasyfikacja i typologia.

Metoda indukcyjna. Metoda Bacona. Krytyka Hume’a. Metoda Milla. Naiwna metoda indukcji. Koncepcja potwierdzania hipotez. Paradoksy potwierdzania. Klauzula ceteris paribus. Bayesianizm.

Metoda hipotetyczno-dedukcyjna. Problem demarkacji. Pseudonauka w sensie Poppera. Zasada krytycyzmu. Trzy warunki przyrostu wiedzy. Problem bazy empirycznej. Uteoretyzowanie obserwacji. Wiedza zastana i względność falsyfikacji. Hipotezy ad hoc. Hipotezy pomocnicze. Idealizacja i kontrola eksperymentalna.

Problem Duhema. Holizm Quine’a i jego krytyka. Zmiana pojęciowa a postęp nauki.

Wyjaśnianie. Zasada wnioskowania do najlepszego wyjaśnienia. Klasyczny model wyjaśniania. Paradoksy wyjaśniania. Model istotności statystycznej. Wyjaśnianie przyczynowe i jego trudności. Model erotetyczno-kontrastowy van Fraassena i Liptona. Model interrogacyjny. Implikacja erotetyczna. Wyjaśnianie przez wyszczególnienie. Kryteria jakości wyjaśnienia.

Typy nauk. Naturalizm-antynaturalizm. Teoria racjonalnego wyboru. Indywidualizm a holizm (socjologizm). Typologia nauk ze względu na dominujące formy wyjaśniania.

Planowanie eksperymentu. Grupa eksperymentalna a grupa kontrolna. Rzetelność a trafność wewnętrzna i zewnętrzna. Kontrola rzetelności eksperymentu. Reaktywność badanych (efekt Hawthorne). Tendencyjność obserwatora (przykład psychiatryczny). Nieuwzględnione wpływy zewnętrzne.
Kontrola reaktywności. Pomiar nieinwazyjny. Maskowanie. Habituacja. Desensytyzacja. Dobór próbki. Randomizacja a dopasowanie: wady i zalety. Dobór losowy prosty i systematyczny. Dobór warstwowy. Wielostopniowy dobór grupowy. Źródła nietrafności wewnętrznej: historia (zakłócenia przez czynniki zewnętrzne), dojrzewanie (oraz zmęczenie, znudzenie), efekt wprawy, reaktywność, regresja do średniej, nieporównywalność grup (paradoks Simpsona), zmiana operacjonalizacji zmiennych, utrata badanych, dwuznaczność związku przyczynowego, przepływ informacji i naśladowanie,
kompensacja (bodźca w grupie kontrolnej), rywalizacja kompensacyjna vs. zniechęcenie. Nietrafność zewnętrzna. Eksperyment naturalny.

Kwestionariusze. Pytania otwarte i zamknięte. Skala Likerta. Problemy po stronie badacza: interpretacji odpowiedzi, konstrukcji pytań. Problemy po stronie respondenta: brak rozeznania, nieszczerość, nadgorliwość, niewrażliwość na przeczenia, wrażliwość na sformułowania, dążenie do konsekwencji (wpływ kolejności pytań), motywacja. Rola badań pilotażowych. Problemy sondażu listownego i wywiadu. Sondaż telefoniczny. Problemy analizy danych.